Chúng ta cùng khám phá cuộc đối thoại sâu sắc với nhà văn Romania – Andrea H. Hedeș – tác giả của tiểu thuyết “The Sea is beautiful as You”. Chị chia sẻ về nguồn cảm hứng từ Việt Nam – từ Hà Nội, múa rối nước đến triết lý về “cái đẹp tinh tế” – và vai trò của văn học trong việc kết nối hai nền văn hóa Đông–Tây.
–Thưa nhà văn, cuốn tiểu thuyết của bạn, “The Sea is beautiful as You” (Biển đẹp như em, Bookas phát hành sách nói dưới nhan đề “Mỹ nữ nơi mỏm sóng” – Trần Phương Khanh chuyển ngữ), được mô tả là một câu chuyện tình bí ẩn diễn ra giữa Graz và Hà Nội. Những yếu tố nào của Việt Nam – văn hóa, con người, hay loại hình nghệ thuật múa rối nước độc đáo – đã mang lại nguồn cảm hứng mạnh mẽ để chị chọn nơi đây làm bối cảnh trung tâm, và chị có kết nối cá nhân nào với đất nước này?
Andrea H. Hedeș: Câu chuyện của tôi với Việt Nam là một “chuyện tình sét đánh”. Khoảnh khắc tôi bước chân xuống sân bay Hà Nội, với tư cách là khách mời tại Liên hoan Thơ Quốc tế Việt Nam năm 2019, đó là một trải nghiệm mê hoặc đối với tôi. Một trải nghiệm đắm mình trong màu sắc, mùi hương, âm thanh nhưng cũng là con người, nền văn hóa phong phú, ẩm thực, âm nhạc, sân khấu, thơ ca, lịch sử, đền chùa, thiên nhiên, và những nụ cười không thể quên của người Việt Nam. Vì vậy, tôi không thể chỉ ra một yếu tố cụ thể, đó là một trải nghiệm phức tạp, tinh tế và phong phú vô cùng. Thêm vào đó, những tình bạn đẹp và bền chặt, giống như tình thân gia đình, mà tôi đã kết giao ở đây, tiếp tục sưởi ấm trái tim tôi và là một trong những thành quả quý giá nhất tôi có được từ chuyến thăm Việt Nam tươi đẹp này.
Việt Nam đã cung cấp một đối trọng mang tính biểu tượng và thẩm mỹ hoàn hảo cho bối cảnh châu Âu của Graz, làm phong phú thêm các chủ đề về cái đẹp, sự mất mát và sự phục hồi của tiểu thuyết. Việt Nam mang đến một bầu không khí độc đáo, nơi lịch sử cổ xưa và cuộc sống hiện đại sôi động giao thoa. Điều này cung cấp bối cảnh lý tưởng cho một câu chuyện về việc điều hướng quá khứ (mất mát, ký ức) trong khi tìm kiếm một tương lai (tình yêu, sự đổi mới trong nghệ thuật). Bầu không khí của đất nước cho phép tạo ra sự tương phản sống động, làm nổi bật bản chất phổ quát trong cuộc đấu tranh nội tâm của các nhân vật.
Là người đã học Nghiên cứu Văn hóa tại Khoa Lịch sử, và luôn bị mê hoặc bởi các truyền thuyết, thần thoại, và văn hóa dân gian, Việt Nam giống như một thế giới nơi những câu chuyện cổ đại vẫn còn hơi thở trong đời sống hàng ngày. Nghệ thuật múa rối nước là một nguồn cảm hứng đặc biệt mạnh mẽ. Đây là một loại hình nghệ thuật pha trộn sự khéo léo, kể chuyện và tâm linh theo một cách mà tôi thấy vô cùng xúc động. Cách các con rối lướt trên mặt nước, vừa hé lộ vừa che giấu bàn tay điều khiển chúng, phản ánh cấu trúc cảm xúc của tiểu thuyết tôi: một câu chuyện tình yêu được định hình bởi bí ẩn, khoảng cách và những thế lực vô hình.
Cho phép tôi thú nhận một điều. Tôi đã nhận được lời khen từ độc giả Romania về những hình ảnh sống động và đẹp đẽ mà tôi đã mô tả cả Việt Nam và Áo (bối cảnh Graz sinh sống). Họ nói với tôi: rõ ràng là bạn đã đến thăm những nơi này và diễn tả được bầu không khí và cuộc sống ở đó bằng lời. Tất cả chúng tôi đều đã đến thăm Áo, nhưng giờ đây, thông qua cuốn tiểu thuyết này, chúng tôi cũng có thể đến thăm Việt Nam. Nhưng điều buồn cười là tôi chưa bao giờ đến thăm Áo. Nhưng để đảm bảo tính xác thực, với sự giúp đỡ của con trai tôi, mặc dù lúc đó cháu còn khá nhỏ (12 tuổi) khi tôi viết sách, cháu giỏi sử dụng internet hơn tôi nhiều, tôi đã sử dụng Google Maps để lang thang qua tất cả các con phố và địa điểm ở Graz mà tôi kể trong sách.
Trong những tháng gần đây, tôi có cơ hội xem mùa mới của chương trình truyền hình Asia Express, được phát sóng năm nay trên truyền hình Romania, và việc nhìn thấy các thí sinh Romania du lịch qua Việt Nam là một khám phá mới đối với tôi. Tôi đã khám phá rất nhiều khía cạnh mới, sâu sắc và cảm động của đất nước – cảnh quan, tính nhân văn đời thường, những cử chỉ tử tế, sự kiên cường của con người nơi đây. Tôi cũng thấy các biểu tượng văn hóa, tôn giáo và lịch sử gây được tiếng vang sâu sắc với tôi, và khơi dậy những câu hỏi và cảm xúc mới. Tất cả những điều này khiến tôi nhận ra rằng sự hiểu biết của tôi về Việt Nam vẫn đang tiếp diễn. Trải nghiệm này đã thuyết phục tôi rằng tiểu thuyết của tôi phải có phần tiếp theo, để tôi có thể khám phá những lớp lang này sâu sắc hơn và chia sẻ một tầm nhìn mới mẻ, phong phú hơn về một đất nước mà tôi đã ngưỡng mộ và trân trọng với cường độ mãnh liệt hơn nữa.
Bìa sách nói Bookas “Mỹ nữ nơi mỏm sóng” do Trần Phương Khanh chuyển ngữ từ tác phẩm của
nữ nhà văn Romania – Andrea H. Hedeș
- Việc dịch và xuất bản sách nói tác phẩm của bạn tại Việt Nam, với tựa đề mới là “Mỹ nữ nơi mỏm sóng”, đóng vai trò là một cầu nối văn hóa độc đáo. Bạn nhìn nhận vai trò của văn học và dịch thuật như thế nào trong việc bắc cầu khoảng cách địa lý và thúc đẩy sự đồng cảm giữa độc giả phương Đông và phương Tây, đặc biệt khi ngôn ngữ gốc là tiếng Romania và tiếng Anh, còn tác phẩm lại được đón nhận bằng tiếng Việt?
Andrea H. Hedeș: Theo câu tục ngữ Ý, ”traduttore, traditore”, nghĩa là người dịch không thể hoàn toàn trung thành với ngôn ngữ gốc của văn bản. Nhưng tôi nghĩ đây là một cách hiểu khá hẹp về hành động dịch thuật. Theo tôi, dịch thuật là một nghệ thuật và là một món quà. Người dịch, nếu bạn muốn, là sợi chỉ dệt nên hai thế giới. Đó là một nỗ lực rộng lượng để cho phép độc giả tiếp cận một không gian văn hóa khác, được coi, như Baudelaire từng nói, là ”mon semblable, – mon frère” – đồng loại, – anh em của tôi.
Văn học và dịch thuật là điều cần thiết trong việc tạo điều kiện tiếp cận kiến thức và sự hiểu biết về người khác, đặc biệt là khi nói đến một nền văn hóa khác. Chúng cho phép ta đón nhận hiểu biết và tri thức, khám phá, thậm chí là kinh ngạc, cho phép sự thấu hiểu, sự gần gũi, tình bạn. Chúng cho phép chúng ta nhận ra rằng tất cả chúng ta đều là con của thế giới này.
Ấn bản tiếng Việt và sách nói của tiểu thuyết của tôi, “Mỹ nữ nơi mỏm sóng”, đại diện chính xác cho loại điểm gặp gỡ này. Tôi coi dịch thuật không chỉ là sự chuyển giao từ ngữ đơn thuần, mà là một hình thức văn hóa của lòng hiếu khách. Một dịch giả chào đón một câu chuyện vào một ngôi nhà mới, và khi làm như vậy, cho phép độc giả từ các thế giới khác nhau nhìn thấy chính mình được phản ánh trong những trải nghiệm ban đầu có vẻ xa lạ.
Nữ nhà văn Andrea H. Hedeș
- Tác phẩm của chị đề cập đến những câu hỏi sâu sắc về cuộc sống, đức tin, tình yêu và “điều gì thực sự làm nên con người chúng ta”. Đặt trong bối cảnh giao thoa văn hóa của Áo và Việt Nam, triết lý cá nhân của chị về sự kết nối giữa con người trên các vùng đất khác nhau, bất chấp sự khác biệt về ngôn ngữ và truyền thống, là gì?
Andrea H. Hedeș: Tôi là một nhà văn sinh ra và lớn lên ở Transylvania (Romania), trong một gia đình đa chủng tộc Romania-Hungary. Tôi luôn sống giữa các nền văn hóa, và điều này đã để lại dấu ấn trong tôi. Tôi luôn cố gắng làm sáng tỏ sự hiểu biết về cả hai phía văn hóa của gia đình đa chủng tộc của tôi. Hơn nữa, Transylvania, với tư cách là một tỉnh của Romania, trong một thời gian dài của lịch sử, là một phần của một Đế chế, nơi nhiều dân tộc cùng tồn tại, mỗi dân tộc có văn hóa riêng. Tuy nhiên, đó là một tỉnh ở rìa Đế chế. Người Romania và Transylvania luôn có cảm giác rằng họ đang ở rìa các đế chế (của Đế chế La Mã, của Đế chế Habsburg, ngày nay là của Liên minh Châu Âu) và bằng cách nào đó, ở rìa thế giới. Đây là những cảm xúc mà tôi phân tích trong sách, bởi vì tôi cũng tin rằng chúng ta có thể viết tốt nhất về những gì chúng ta biết.
Đó là lý do tại sao cuốn sách đặt ra một số câu hỏi quan trọng, về ý nghĩa của trung tâm và lề, về cái gì là nhỏ hay lớn, quan trọng hay không đáng kể, về cách bạn có thể giữ gìn phẩm giá và cá tính của mình trong những tình huống khó khăn, về quyền lực, về đức tin, về thiện và ác, và về sự đạo đức giả. Ở Romania chúng tôi có câu nói cũ này: không phải thời thế ở dưới con người, mà là con người nghèo nàn ở dưới thời thế. Đó là, theo một cách nào đó, một câu chuyện về sự sống còn, sự sống còn thông qua tình yêu. Trong bối cảnh này, Việt Nam được xem là một lối thoát đến một Thiên đường trần gian.
Đối với tôi, kết nối con người không phải là xóa bỏ sự khác biệt, mà là tiếp cận chúng bằng sự tò mò, khiêm tốn và cởi mở. Khi chúng ta lắng nghe – thực sự lắng nghe – một người từ một vũ trụ văn hóa khác, chúng ta khám phá ra rằng điều chia cắt chúng ta thường nhỏ hơn nhiều so với điều ràng buộc chúng ta. Truyền thống, ngôn ngữ và lịch sử giống như những chiếc mặt nạ độc đáo mà qua đó cùng một tinh thần nhân loại cất tiếng nói. Trong tiểu thuyết “The Sea is beautiful as You”, các nhân vật di chuyển qua các lục địa, nhưng hành trình cảm xúc của họ lại vang vọng lẫn nhau. Đây là điều tôi tin rằng văn học có thể tiết lộ: trái tim có cách hiểu riêng, vượt qua biên giới quốc gia. Và một khi chúng ta nhận ra nhân tính chung này, đối thoại trở nên dễ dàng hơn, sự đồng cảm trở nên tự nhiên, và sự kết nối trở nên không thể tránh khỏi.
Cuối cùng, chúng ta gặp nhau không phải thông qua những nơi chúng ta đến, mà thông qua những sự thật chúng ta mang trong mình.
Bìa một số cuốn sách của Andrea H. Hedeș
- Chị từng chia sẻ rằng chị đã học được từ thiên nhiên “sự tối giản của cử chỉ” và “cái đẹp tinh tế” (essentialized beauty), gợi nhớ đến các bản in phương Đông. Hình tượng con rối nước cổ tên Hoa Lê – một tác phẩm tinh xảo được nhân vật chính phục chế – hình tượng này mang ý nghĩa biểu tượng gì trong việc thể hiện triết lý của bạn về “cái đẹp tinh tế” và sự tái sinh trong tình yêu và nghệ thuật?
Andrea H. Hedeș: Tôi đã rất xúc động trước một buổi biểu diễn múa rối nước mà tôi có cơ hội xem trong chuyến thăm Việt Nam. Dưới ánh trăng, một thế giới huyền diệu dường như sống dậy trước mắt tôi, nơi những con búp bê trở nên sống động. Tôi không thể không nghĩ đến thần thoại cổ đại về nhà điêu khắc Pygmalion và bức tượng cẩm thạch Galatea, người mà ông phải lòng và cầu xin Nữ thần Tình yêu, Aphrodite, ban sự sống cho nàng. Nhưng trong thần thoại Romania, chúng tôi có một ý tưởng rất ăn sâu rằng nghệ thuật không được sinh ra nếu không có sự hy sinh. Tất nhiên, đó là một sự hy sinh mang tính biểu tượng, là nỗ lực và sự cống hiến cần thiết để tạo ra một thứ gì đó sẽ tồn tại. Đây là cách, từ những nguồn văn hóa Việt Nam, Hy Lạp cổ đại và Romania cổ này, câu chuyện tình yêu giữa Hoa Lê và Leander ra đời.
Hình tượng con rối Hoa Lê trong tiểu thuyết của tôi, thể hiện cốt lõi triết lý của tôi về “cái đẹp tinh tế” và các chủ đề về sự tái sinh trong tình yêu và nghệ thuật bằng cách đại diện cho một thẩm mỹ được lược bỏ đến mức duyên dáng thuần khiết, vốn có của nó.
Bản chất của một con rối nước vốn đã đòi hỏi “sự tối giản của cử chỉ”. Chuyển động của nó được điều chỉnh bởi nước, đòi hỏi sự chính xác và tập trung để truyền tải cảm xúc và câu chuyện. Sự hạn chế này phản ánh nguyên tắc thẩm mỹ học được từ thiên nhiên: vẻ đẹp thực sự được tiết lộ khi loại bỏ những gì thừa thãi. Hình tượng được phục chế đạt được tác động sâu sắc không phải thông qua chi tiết quá mức, mà thông qua sự hoàn hảo và tính kinh tế của hình thức – tinh hoa của các bản in phương Đông.
Hành động phục chế của nhân vật chính là một phép ẩn dụ cho việc loại bỏ sự mục nát và hư hại để làm lộ ra vẻ đẹp nguyên bản, tinh túy. Nó gợi ý rằng vẻ đẹp này không được tạo ra, mà là được khám phá. Khả năng nhìn thấy và phục hồi vẻ duyên dáng vốn có của Hoa Lê của nhân vật chính phản ánh hành trình nghệ thuật để nắm bắt chân lý cần thiết của một chủ thể. Và, hơn thế nữa, cái đẹp tinh tế cũng là lý tưởng được cảm nhận của nhà điêu khắc vĩ đại Constantin Brâncuși, vì vậy khái niệm này chỉ là một cầu nối văn hóa giữa các quốc gia.
Andrea H. Hedeș (Thứ hai từ phải sang) trong chuyến thăm Việt Nam năm 2019
- Với cuốn tiểu thuyết của chị hiện đã phát hành bằng tiếng Việt, chị có bất kỳ hy vọng hay thông điệp đặc biệt nào muốn gửi đến khán giả Việt Nam, những người đang trải nghiệm câu chuyện lấy bối cảnh giữa Graz và Hà Nội bằng tiếng mẹ đẻ của họ không?
Andrea H. Hedeș: Xin gửi đến những độc giả thân yêu của tôi ở Việt Nam, một niềm vui và vinh dự sâu sắc khi tiểu thuyết của tôi, “The Sea is beautiful as You”, hiện đã có bản sách nói dành cho độc giả Việt bằng tiếng mẹ đẻ. Câu chuyện này, dệt nên cảnh quan cảm xúc của nó giữa Graz và Hà Nội, là một minh chứng cho sự thật rằng cái đẹp, sự mất mát, và sự tìm kiếm vĩnh cửu cho tình yêu và sự đổi mới nghệ thuật vượt qua mọi biên giới và ngôn ngữ.
Khi tôi đặt một phần của câu chuyện này ở Hà Nội, tôi bị thu hút không chỉ bởi vẻ đẹp vật chất của nó, mà còn bởi linh hồn sâu sắc, bền bỉ – một linh hồn hiểu được sự tương tác phức tạp giữa truyền thống và hiện đại, sự tĩnh lặng của lịch sử, và dòng chảy sôi động của hiện tại.
Tôi có một hy vọng đặc biệt dành cho các bạn, độc giả Việt Nam của tôi: hãy tìm thấy Cái đẹp tinh tế bên trong (the Essentialized beauty within). Nhân vật chính của tôi tìm thấy nguồn cảm hứng sâu sắc trong nghệ thuật Việt Nam, đặc biệt là trong hình tượng con rối nước cổ, Hoa Lê (Pear Tree Blossom), tượng trưng cho “cái đẹp tinh tế” – một vẻ đẹp được chắt lọc, thuần khiết và tối giản.
Hy vọng của tôi là các bạn sẽ nhận ra trong văn hóa và phong cảnh Bắc Bộ mà tôi mô tả, nguồn gốc của triết lý sâu sắc này. Mong rằng câu chuyện này sẽ khuyến khích các bạn nhìn vào di sản của chính mình và những con phố đẹp đẽ, phức tạp của Hà Nội với một cảm giác kỳ diệu mới mẻ, nhìn thấy sự tối giản của cử chỉ và vẻ duyên dáng tinh tế mà tôi đã học được từ văn hóa của các bạn.
Mong rằng hành trình của nhân vật chính, tìm kiếm sự tái sinh trong tình yêu và nghệ thuật, sẽ cộng hưởng với lịch sử và ước mơ cá nhân của các bạn. Cầu mong các bạn cảm nhận được tiếng vọng của nhân loại phổ quát trong một câu chuyện được đặt ngay nơi Đông gặp Tây.
Cảm ơn các bạn đã mở rộng trái tim và ngôn ngữ của mình với câu chuyện này.
-Trân trọng cảm ơn nhà văn!
Bài viết liên quan: